Hành trình 37 năm với thủy điện

Toàn cảnh Ialy

Gắn bó với nghề

Trong khoảng thời gian 20 năm thường xuyên gặp nhau ở những công trường xây dựng các nhà máy thủy điện Ialy, Plei Krông, Sê San 3, đã giúp tôi thấy rõ ông Tạ Văn Luận là người của công việc. Những phút ít ỏi gặp ông trong bữa ăn trưa “cho có” để rồi tập trung xử lý những vấn đề gấp gáp trên công trường, hay thậm chí là sự cố lắp máy... cứ thôi thúc tôi cố gắng tìm hiểu về ông. Sự nghiệp của ông có thể nói là “duyên nghiệp”, gắn chặt với việc xây dựng và quản lý các công trình thủy điện từ ngày bước chân vào nghề cho đến tận lúc nghỉ hưu.

Năm 1980, ông Tạ Văn Luận rời giảng đường đại học, được phân công tác ở tỉnh Bình Định, làm khảo sát thiết kế ít năm rồi đến Ban quản lý xây dựng công trình Thủy điện Vĩnh Sơn. Vào thời điểm ấy, đất nước gặp rất nhiều khó khăn về kinh tế, đặc biệt là thiếu nghiêm trọng nguồn năng lượng để xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội. Nguồn năng lượng chủ yếu dựa vào nguồn điện phát bằng các máy chạy diesel, phục vụ thắp sáng ở các trung tâm thị xã, huyện lỵ nhưng cũng rất hạn hẹp, thiếu hụt triền miên.

Vào thời điểm đó, công trình Thủy điện Vĩnh Sơn được xây dựng, tuy quy mô công suất phát điện nhỏ nhưng được coi là công trình đầu tiên, đặt “nền móng” cho việc xây dựng rất nhiều công trình thủy điện sau này. Vì là “đầu tiên”, nên thi công Thủy điện Vĩnh Sơn có những khó khăn nhất định, đó là kinh nghiệm xây dựng, lắp đặt thiết bị, vận hành, quản lý đều chưa có. Nhờ tâm huyết với nghề và cả trách nhiệm với xã hội, ông Luận cùng tập thể đội ngũ kỹ sư, công nhân kỹ thuật, thợ xây dựng… đã tìm ra những phương án tối ưu nhất, đưa nhà máy vào vận hành an toàn. Với sức trẻ và năng lực thực tế, ông đã nhanh chóng được đề bạt các chức vụ quan trọng của nhà máy, chỉ hơn chục năm sau đã được đề bạt Phó giám đốc Nhà máy Thủy điện Vĩnh Sơn.

Quyết đoán trong công việc

Năm 1998, ông Tạ Văn Luận nhận được sự động viên lên Tây Nguyên xây dựng công trình Thủy điện Ialy. Trong hoàn cảnh cuộc sống gia đình đang ổn định, phải chuyển đến làm việc ở môi trường mới với nhiều khó khăn, gian khổ là quyết định không hề dễ. Nhưng trước yêu cầu bức thiết lúc bấy giờ ở công trình Thủy điện Ialy, cần những người có cả nhiệt huyết và năng lực để góp sức xây dựng một công trình quốc gia, nhanh chóng đáp ứng nhu cầu về điện phục vụ cho giai đoạn phát triển mới của đất nước, ông Luận đã vui vẻ nhận nhiệm vụ mới.

Ông Tạ Văn Luận tặng quà cho học sinh nghèo vượt khó

Đến xây dựng công trình Thủy điện Ialy, ông được giao trọng trách là Phó ban Chuẩn bị sản xuất công trình; giám sát việc lắp đặt, nghiệm thu, tiếp nhận các thiết bị cho công trình. Công trình Thủy điện Ialy có hàng vạn loại thiết bị, lớn, nhỏ, từ điện tử đến cơ khí, nhập từ Nga và các nước trong nhóm G7. Sự thiếu đồng bộ thiết bị đã gây trở ngại lớn trong công tác lắp đặt, vận hành, làm nảy ra không ít cuộc tranh cãi quyết liệt giữa những người giám sát như ông Luận với các chuyên gia lắp máy của các nước cung cấp thiết bị. Từ thực tế phức tạp, nếu không nghiên cứu hàng giờ, hàng ngày, kể cả trên thực tiễn công trường cũng như nguyên lý cơ bản, nguyên tắc vận hành được cung cấp từ thiết kế mà cứ dễ dàng chấp nhận với các chuyên gia nước ngoài, sẽ khó có thể hoàn thành tốt công việc.

Là người giản dị, khiêm nhường khi tiếp xúc, nhưng ông Luận cũng là người quyết đoán trong công việc. Ông cũng thẳng thắn rằng, có những việc không hiểu hết bằng chuyên gia nước ngoài, thì phải cho anh em kỹ sư, công nhân kỹ thuật tìm hiểu, học hỏi họ. Bên cạnh đó, phải kiên quyết với chuyên gia nước ngoài khi lắp đặt không bảo đảm các yếu tố kỹ thuật, hay không đáp ứng khả năng vận hành an toàn, lâu dài của thiết bị, yêu cầu họ phải làm lại đến khi nào đạt yêu cầu mới thôi... Trong quá trình làm việc, nhiều sự cố lớn, nhỏ, xảy ra khi lắp đặt, vận hành thiết bị, như: Chập vòng dây cước từ rotor, nứt ống hướng khí và rò khí của máy cắt đầu cực máy phát, kẹt cơ khí bộ truyền động, hỏng cơ cấu truyền động của dao cách ly đầu cực máy phát, hư hỏng hệ thống kích từ gây ra dao động điện áp rotor, gây sự cố dừng tổ máy, rò rỉ dầu ở tuyến cáp dầu 500kV vào máy biến áp 500kV... Đáng tự hào, trong không ít tình huống khó khăn đó, chính kỹ sư, công nhân kỹ thuật của Việt Nam khắc phục mà không phải là chuyên gia nước ngoài. “Qua mỗi lần khó khăn, đội ngũ kỹ sư, công nhân kỹ thuật của mình có thêm cơ hội trưởng thành, nhiều kinh nghiệm được rút ra, tạo thêm lòng tin vào chính mình và công việc”- ông Luận chia sẻ.

Ông Tạ Văn Luận cùng các chuyên gia Nga trên công trường thủy điện

Vạn sự khó khăn khi xây dựng công trình thủy điện Ialy cũng đã được khắc phục bằng các giải pháp, phương án tốt nhất có thể. Công trình được vận hành khá tốt và quan trọng hơn, đó là tính ổn định, lâu dài. Điều này đã được khẳng định, nhưng mỗi cái khó lại không giống nhau. Sau khi hoàn thành xây dựng công trình Thủy điện Ialy, kỹ sư, công nhân kỹ thuật do ông Luận phụ trách lại tiếp tục giám sát, lắp đặt thiết bị cho Nhà máy Thủy điện Sê San 3 và Plei Krông. Hai công trình này hoàn toàn do những kỹ sư, công nhân Việt Nam đảm nhận, từ thiết kế đến lắp đặt, vận hành mà không có sự tham gia của chuyên gia nước ngoài. Đối với công trình Thủy điện Sê San 3 cũng xảy ra những sự cố khá nghiêm trọng, nhưng nhờ những quyết định chính xác đã giải quyết ổn thỏa. Đây là công trình bên thi công chưa xây dựng hoàn thiện, chưa bàn giao cho chủ đầu tư là EVN mà đại diện là Công ty Thủy điện Ialy. Theo nguyên tắc, khi đơn vị thi công xây dựng, bàn giao xong thì Công ty Thủy điện Ialy mới vận hành. Nhưng cũng vì nhu cầu cấp bách cần cung cấp nguồn điện phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và tránh lãng phí nguồn nước cung cấp cho phát điện, nên dù chưa được bàn giao, Công ty Thủy điện Ialy vẫn quyết tâm vận hành và phải chịu hoàn toàn trách nhiệm nếu xảy ra sự cố. Với kinh nghiệm, sự tự tin, bản lĩnh đã có, ông Luận đã quyết định chịu trách nhiệm chính nếu có rủi ro khi vận hành sớm công trình Thủy điện Sê San 3. Sự “liều lĩnh” này đã đem lại kết quả tốt, đó là công trình được phát điện sớm, an toàn, đạt hiệu quả kinh tế lớn.

Không ngừng nâng cao trình độ

Khi Công ty Thủy điện Ialy được thành lập (ngày 28/2/2000), ông Tạ Văn Luận được bổ nhiệm giữ chức vụ Phó giám đốc. Năm 2006, ông Luận được EVN bổ nhiệm giữ chức vụ Giám đốc Công ty Thủy điện Ialy. Ông Luận quyết tâm cùng các thành viên trong doanh nghiệp xây dựng thương hiệu cho Ialy. Thương hiệu Ialy chính là hiệu quả công việc, tác phong công nghiệp, ứng xử văn hóa với cộng đồng, uy tín với các đơn vị khác...; sẵn sàng chia sẻ khó khăn trong công việc, đời sống mà cốt lõi được xây dựng hình thành từ ý thức của mỗi thành viên Công ty Thủy điện Ialy. Trong quá trình làm việc, lãnh đạo, ông Luận không ngừng tiếp tục học tập để nâng cao trình độ, tạo đội ngũ quản lý có chuyên môn cao, những người thợ giỏi. Giám đốc là người phát động phong trào và gương mẫu hoàn thành sớm nhất chương trình học thạc sỹ. Đến nay, các vị trí lãnh đạo chủ chốt của Công ty Thủy điện Ialy đều có trình độ thạc sỹ với các chuyên ngành đào tạo: Quản trị kinh doanh, điện, tài chính - kế toán và gần 160 người có trình độ kỹ sư phụ trách các vị trí vận hành, sửa chữa.... Đây được coi là tài sản vô giá trong sự tồn tại bền vững của doanh nghiệp.

Bên cạnh nhiệm vụ chính của Công ty Thủy điện Ialy là quản lý, vận hành phát điện 3 nhà máy thủy điện có tổng công suất 1.080 MW; trong đó Nhà máy Thủy điện Ialy có công suất 720MW-lớn nhất trên dòng Sê San; Nhà máy Thủy điện Sê San 3 có công suất 260MW và Nhà máy Thủy điện Plei Krông công suất 100MW, góp phần đảm bảo an ninh quốc phòng trong khu vực, doanh nghiệp còn thực hiện kinh doanh đa ngành nhưng chú trọng nhất đến dịch vụ chuyên sâu trong lĩnh vực thủy điện. Chẳng hạn, thực hiện nhiều hợp đồng đào tạo các chức danh quản lý, vận hành, sửa chữa thiết bị cho các công trình thủy điện như A Vương, Sơn La, Xekaman (Lào)... Công ty cũng là nơi hướng dẫn thực tập cho sinh viên nhiều trường đại học, cao đẳng, kỹ thuật; thực hiện các hợp đồng sửa chữa, thí nghiệm điện hóa cho các nhà máy thủy điện như Hàm Thuận - Đa Mi, Na Hang, Sê San 4A... Đơn cử, tháng 9/2012, Giám đốc Tạ Văn Luận đã quyết định cử một nhóm kỹ sư, công nhân kỹ thuật, giúp Nhà máy Nhiệt điện Uông Bí (Quảng Ninh) khôi phục thành công hệ thống kích từ tổ máy số 7 đã ngừng hoạt động mà trước đó không ai phát hiện ra nguyên nhân, không thể tìm được cách khắc phục, tưởng rằng đã phải thay thế rất tốn kém. Sau đó đúng 1 năm, tháng 9/2013, những kỹ sư, công nhân kỹ thuật của Công ty Thủy điện Ialy lại được ông cử giúp Nhà máy Thủy điện Quảng Trị khôi phục thành công hệ thống điều tốc tổ máy số 2 đã ngừng hoạt động. Cuối năm 2013, trước dự kiến Thủy điện An Khê - KaNak có thể bị trận lũ lụt, bùn đất vùi lấp hoàn toàn, bằng những cách làm sáng tạo, táo bạo, rất riêng, đội ngũ kỹ sư Công ty Thủy điện Ialy lại đưa 2 tổ máy trở lại hoạt động ổn định...

Không thể nói hết những gian nan, vất vả trong đời sống thường ngày, sự trải nghiệm cả thất bại cũng như thành công trong công việc của đội ngũ kỹ sư, công nhân kỹ thuật Công ty Thủy điện Ialy qua gần 24 năm, kể từ khi xây dựng công trình Thủy điện Ialy được khởi công ngày 4/11/1993 và các công trình thủy điện khác trên tuyến Sê San. Chừng ấy thời gian đồng hành cùng tham gia xây dựng, quản lý các công trình thủy điện trên Tây Nguyên, cộng với quãng thời gian ở công trình thủy điện Vĩnh Sơn thuộc miền Trung, đến nay, ông Tạ Văn Luận đã có 37 năm công tác, gắn tên tuổi, sự nghiệp của mình với các công trình thủy điện, đặc biệt là với non nước Tây Nguyên hùng vĩ.