Phát triển công nghiệp phụ trợ: Thực tế và giải pháp cho Việt Nam

Đánh giá chung hiện nay của các nhà nghiên cứu, các nhà đầu tư nước ngoài, các chuyên gia chính sách... là SI (công nghệ phụ trợ) của Việt Nam ở cả ba khu vực: nhà nước, nước ngoài và tư nhân đang rất yếu, hoặc gần như chưa tồn tại.

CôngThươngThực trạng SI Việt Nam: yếu vĩ mô, khỏe vi mô

Trong nhóm SI nhà nước, một số đang bị thu nhỏ dần do kết quả của quá trình cải cách bằng các biện pháp giải thể, tư nhân hóa. Những doanh nghiệp còn lại, chưa cải cách được thì sản xuất èo uột. Có những doanh nghiệp vẫn hoạt động sản xuất theo kế hoạch trên (tổng công ty mẹ) giao, dẫn tới tình trạng diện tích nhà xưởng thì lớn, máy móc thiết bị mới đầu tư đắp chiếu ngủ, trong khi dây chuyền sản xuất mang tính thủ công cao. Thu nhập của các doanh nghiệp này là từ hoạt động cho (doanh nghiệp tư nhân) thuê lại một phần nhà xưởng.

Nhóm SI nước ngoài, bên cạnh một số giới hạn các nhà cung cấp phụ kiện đi theo các hãng sản xuất lớn như Canon, Toyota... thì số doanh nghiệp SI độc lập còn rất ít. Thời gian gần đây, nhận thấy nhu cầu SI ở Việt Nam, đã có những doanh nghiệp nước ngoài (Nhật, Đài Loan...) nhảy từ các nước lân cận sang. Tuy nhiên sự gia tăng này vẫn chưa thấm gì so với khoảng trống SI hiện tại.

Nhóm thứ ba, SI tư nhân Việt Nam, năng lực còn thấp (về trình độ, quy mô, năng lực cung cấp), vì tuổi đời thành lập còn đang rất trẻ. Hầu hết các doanh nghiệp thuộc khối tư nhân đều mới chỉ bắt đầu triển khai đầu tư nhà xưởng, máy móc thiết bị một cách quy mô để tham gia vào hoạt động sản xuất từ sau năm 2000, khi chế độ đăng ký thành lập doanh nghiệp được tự do cởi mở. Với tuổi đời chừng chưa đầy 10 năm và bắt đầu gần như từ con số không (về công nghệ cũng như kỹ năng quản lý kinh doanh), không thể đòi hỏi nhiều doanh nghiệp SI tư nhân có khả năng đáp ứng những yêu cầu của các nhà sản xuất tầm cỡ.

Tuy nhiên, tìm hiểu kỹ trong thực tế, không phải không có những doanh nghiệp SI tiềm năng mạnh. Nếu giới hạn trong phạm vi khối doanh nghiệp tư nhân thì có thể tóm tắt thực trạng về sức cạnh tranh của SI Việt Nam bằng một câu: Mạnh vi mô, yếu vĩ mô.

Mạnh vi mô ở đây hàm ý có không ít doanh nghiệp tuổi đời chưa tới mười năm nhưng phát triển nhanh và vững chắc. Trong số này, nhiều công ty xuất phát từ quy mô sản xuất kiểu gia đình, hay là sự tụ họp của đôi ba người bạn trẻ tốt nghiệp đại học chưa lâu, có tâm huyết và cùng chí hướng.

Trong một chuyến khảo sát thực tế ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam vừa qua tác giả đã có dịp gặp phỏng vấn những doanh nghiệp như vậy.

Ví dụ thứ nhất

Một doanh nghiệp sản xuất bao bì carton, giám đốc (phụ trách kỹ thuật công nghệ) và phó giám đốc (quản lý kinh doanh) là một cặp vợ chồng đều là kỹ sư, chuyên môn gốc chẳng liên quan tới gì tới kỹ thuật làm giấy. Hơn năm năm trước, họ bắt đầu sự nghiệp bằng một dây chuyền sản xuất giấy, quy mô khá khiêm tốn. Những bộ phận chính (lô sấy, động cơ...) mua từ Trung Quốc, còn đồ gá và phụ kiện do giám đốc tìm kiếm từ các nhà sản xuất trong nước. Sản phẩm của nhà máy lúc đầu chỉ cung cấp cho các nhà chế tạo bìa carton địa phương, thậm chí chỉ là giấy để làm phần lõi (cuộn sóng) của bìa carton, vốn không yêu cầu độ dai, mịn hay độ đều màu cao.

Nhưng với sự bền bỉ và nỗ lực, doanh nghiệp của anh chị đã liên tục mở rộng sản xuất và đầu tư mới dây chuyền thiết bị. Từ chỗ một dây chuyền giấy, nhà máy đã có thêm bốn dây chuyền mới (dài gấp ba dây chuyền ban đầu) chế tạo được những loại giấy cao cấp hơn (bóng mặt, đều màu và dai). Không chỉ dừng ở khâu làm giấy nguyên liệu, mà các dây chuyền máy gấp sóng, máy cắt, ép, máy in lần lượt được trang bị cho các công đoạn sản xuất bìa carton, cắt dập làm bao bì, và in ấn theo đơn đặt hàng. Sau hơn năm năm hoạt động, sản phẩm của nhà máy giờ đây là những bao bì carton hoàn chỉnh, hơn phân nửa đầu ra hiện nay cung cấp cho các nhà sản xuất nước ngoài tại địa phương.

Hiện tại doanh nghiệp đang rất cần mở rộng quy mô sản xuất bởi dù nhà máy chạy hết công suất nhưng vẫn không đáp ứng kịp đơn đặt hàng. Tuy nhiên tìm kiếm hỗ trợ của Nhà nước thì doanh nghiệp không quan tâm, vì mất thời gian và nếu có cũng phải ở vị thế người đi xin.

Chị phó giám đốc chỉ cho chúng tôi xem một bộ lô sấy của Trung Quốc mới được mua về. Trước đây họ cũng đã từng dò hỏi nhiều nhà sản xuất trong nước nhưng quá mất công, chỉ có một vài bộ phận (khung, giá...) hoặc tự chế hoặc mua từ các doanh nghiệp nội địa. Thực tế này cho thấy có nhu cầu về một mạng lưới hỗ trợ thông tin đáng tin cậy, kết nối các nhà sản xuất SI trong nước với nhau.

Ví dụ thứ hai

Một SI tư nhân khác là một doanh nghiệp cơ khí mới thành lập chưa tới ba năm, bởi một nhóm ba người bạn trẻ mới tốt nghiệp đại học vài năm. Quy mô doanh nghiệp cũng còn nhỏ bé, thiết bị chỉ vài ba máy cắt, hàn, tiện, khoan, chấn. Cũng có những loại máy tiên tiến như máy cắt dây tia điện (wire cut machine) có hỗ trợ điều khiển bằng máy tính (CNC). Xuất phát điểm chỉ bằng những hợp đồng gia công các khung giá kim loại, rồi dần dần là những bộ phận yêu cầu độ chính xác cao hơn như những con lăn (làm băng chuyền) hay thiết bị có cấu trúc phức tạp hơn như xe nâng thủ công... cả theo đơn đặt hàng, cả tự thiết kế phát triển sản phẩm riêng.

Tuy nhiên bằng sức trẻ, với những máy móc thiết bị phù hợp (hầu hết là loại đã qua sử dụng nhưng công nghệ không lạc hậu), vượt qua những cuộc thi tuyển chế tạo những sản phẩm mẫu với yêu cầu kỹ thuật khá cao (độ tinh, chính xác ngang tầm những chi tiết trong động cơ ô tô), dần dần công ty đã có được những đơn đặt hàng từ châu Âu và cả những công ty Nhật tên tuổi có cơ sở sản xuất tại Việt Nam. Khi hướng dẫn tham quan xưởng, bạn phó giám đốc trẻ tự hào giới thiệu một thiết bị kiểm tra tự động (lắp đặt trong dây chuyền sản xuất tự động) đang được hoàn chỉnh khâu cuối để chuẩn bị giao cho khách hàng là Toshiba. Nếu không chứng kiến thực tế thì khó có thể tin một thiết bị hiện đại như vậy lại được chế tạo bởi doanh nghiệp trẻ này.

Hai ví dụ này cũng như nhiều doanh nghiệp khác cùng ngành hay khác ngành mà tác giả đã theo dõi từ nhiều năm nay, có chung một đặc điểm là có những người giám đốc vừa có năng lực vừa có nỗ lực cao. Từng doanh nghiệp riêng lẻ đều đang tự mình tìm kiếm và trang bị sức mạnh riêng cho mình mà không ngồi trông chờ chính sách hỗ trợ.

Về mặt lý luận theo cơ chế thị trường tự do, sự tham gia của nhiều doanh nghiệp tư nhân và quá trình đào thải qua cạnh tranh sẽ tạo nên một nền công nghiệp mạnh. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào “bàn tay vô hình” thì quá trình đó sẽ đòi hỏi một thời gian khá dài. Hơn nữa trong bối cảnh nền kinh tế mở cửa, sức ép của tự do mậu dịch và đầu tư nước ngoài ngày càng tăng, thì dù công nghiệp SI có phát triển nhưng liệu có bao nhiêu doanh nghiệp Việt Nam góp mặt trong đó là một vấn đề cần suy nghĩ. Bởi vậy, song song với quá trình tự do hóa, cần có một chiến lược hỗ trợ để đảm bảo sự phát triển của các doanh nghiệp SI nội địa, một bộ phận cơ bản của nền công nghiệp Việt Nam trong tương lai.

Xây dựng mạng lưới (network) liên kết các doanh nghiệp: góp gió làm bão

Không phải không có những doanh nghiệp SI tiềm năng mạnh. Nếu giới hạn trong phạm vi khối doanh nghiệp tư nhân thì có thể tóm tắt thực trạng về sức cạnh tranh của SI Việt Nam bằng một câu: Mạnh vi mô, yếu vĩ mô.

Trở lại với câu hỏi cốt lõi về vấn đề làm sao để phát triển SI Việt Nam, trước hết cần khẳng định, sứ mệnh này chỉ có thể trông chờ vào sự nỗ lực của bản thân các doanh nghiệp tư nhân.

Tuy nhiên, doanh nghiệp tư nhân với triết lý “kiếm mảnh trời riêng”, tìm những phân mảnh thị trường tránh đối đầu trực tiếp với khối doanh nghiệp nhà nước hay nước ngoài (xe máy, phụ tùng xe máy giá rẻ cung cấp cho các khu vực miền núi là một ví dụ), khiến hầu hết các doanh nghiệp SI tư nhân hoạt động trong tình trạng phân tán, nhỏ lẻ. Cùng với hạn chế trong trao đổi thông tin và hợp tác giữa các doanh nghiệp với nhau, kết quả là dù có những thành viên đầy tiềm năng, nhưng trên toàn cục đội ngũ doanh nghiệp SI tư nhân của ta không có được một sức mạnh tổng hợp.

Muốn tạo nên sức mạnh cạnh tranh cho cả nền công nghiệp SI, cần xây dựng một mạng lưới nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp SI tư nhân trao đổi thông tin chặt chẽ, tận dụng những cơ hội liên kết, hợp tác, tự hỗ trợ lẫn nhau, cũng như đưa ra những yêu cầu hỗ trợ cải thiện điều kiện kinh doanh với các nhà lập chính sách.

Vấn đề cơ bản ở đây là, mạng lưới này phải do các doanh nghiệp SI tư nhân tự nguyện tham gia sáng lập, chứ không thể trông chờ vào Chính phủ. Chỉ khi là sản phẩm tự thân của các doanh nghiệp tư nhân, nó mới có thể hoạt động với tinh thần phục vụ cộng đồng doanh nghiệp, và vì lợi ích của mỗi thành viên.

Về nguyên tắc mạng lưới SI này phải tạo ra được một sân chơi chung, khuyến khích các doanh nghiệp thành viên giao lưu trao đổi hỗ trợ tri thức kỹ thuật, quản lý kinh doanh, đồng thời thu thập những tư liệu từ hoạt động thực tế của các doanh nghiệp để đưa ra những yêu cầu hỗ trợ từ phía Nhà nước cho các các nhà lập chính sách. Kinh nghiệm phát triển SI của các nước đi trước từ Nhật, Hàn Quốc, hay gần đây hơn là Thái Lan, Malaysia cũng như vậy. Các doanh nghiệp SI của các nước này một mặt liên kết chặt chẽ với nhau, trao đổi thông tin, hỗ trợ nhau, mặt khác cùng nhau đề đạt với chính phủ những yêu cầu về hỗ trợ về mặt chính sách tạo điều kiện cải thiện môi trường hoạt động kinh doanh thực tế.

Chính sách hỗ trợ của họ, vì vậy, được xây dựng xuất phát từ doanh nghiệp, do doanh nghiệp đề đạt nên mới hiệu quả, chứ không phải là những “con voi” do các chuyên gia lập chính sách vẽ ra theo trí tưởng tượng theo kiểu ta. Ở đây cần chú giải thêm, chính sách hỗ trợ của các nước này không phải là chế ra những miếng bánh độc quyền để phân phát cho các doanh nghiệp, mà là quá trình nhằm tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng hơn, kích thích nỗ lực sáng tạo, giúp các doanh nghiệp phát huy tối đa tiềm năng sẵn có của mình.

TBKTSG

baocongthuong.com.vn
Bạn thấy bài viết này thế nào?
Kém Bình thường ★ ★ Hứa hẹn ★★★ Tốt ★★★★ Rất tốt ★★★★★

Tin mới nhất

Bộ Công Thương thông tin về đề nghị điều tra chống bán phá giá thép cán nóng

Bộ Công Thương thông tin về đề nghị điều tra chống bán phá giá thép cán nóng

Bộ Công Thương thông tin mới nhất về việc các doanh nghiệp thép gửi đề nghị điều tra chống bán phá giá thép cán nóng và nhận được sự quan tâm lớn.
Nam Định: Gỡ vướng cho Tổ hợp dự án thép xanh gần 100.000 tỷ đồng

Nam Định: Gỡ vướng cho Tổ hợp dự án thép xanh gần 100.000 tỷ đồng

Lãnh đạo tỉnh Nam Định tiếp tục vào cuộc nhằm tháo gỡ “nút thắt” giải phóng mặt bằng cho Tổ hợp dự án thép xanh do Tập đoàn Xuân Thiện làm chủ đầu tư.
Gia tăng sản xuất thép cuộn cán nóng giúp ngành công nghiệp cơ khí tự chủ nguồn nguyên liệu

Gia tăng sản xuất thép cuộn cán nóng giúp ngành công nghiệp cơ khí tự chủ nguồn nguyên liệu

Doanh nghiệp trong nước gia tăng sản xuất thép cuộn cán nóng (HRC) đã góp phần giúp ngành công nghiệp cơ khí chế tạo của Việt Nam tự chủ được nguồn nguyên liệu.
Tham vấn Cẩm nang công nghệ tiết kiệm năng lượng cho ngành công nghiệp

Tham vấn Cẩm nang công nghệ tiết kiệm năng lượng cho ngành công nghiệp

Sáng 19/3 tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ Công Thương đã tổ chức tọa đàm tham vấn về công nghệ tiết kiệm năng lượng trong ngành công nghiệp Việt Nam.
Xây dựng Luật Hoá chất (sửa đổi) bao gồm 4 nhóm chính sách

Xây dựng Luật Hoá chất (sửa đổi) bao gồm 4 nhóm chính sách

Xây dựng Luật Hoá chất (sửa đổi) bao gồm 4 nhóm chính sách, trong đó có yêu cầu phát triển bền vững ngành hoá chất thành ngành công nghiệp nền tảng, hiện đại.

Tin cùng chuyên mục

Từ đất hiếm đến con chip Việt Nam

Từ đất hiếm đến con chip Việt Nam

Từ 22 triệu tấn đất hiếm đến con chip kích cỡ bằng namonet là quá trình rất dài. Vậy Việt Nam đang ở đoạn nào trong tiến trình này?
Khai thác và chế biến khoáng sản: Chú trọng nghiên cứu, đầu tư đổi mới công nghệ

Khai thác và chế biến khoáng sản: Chú trọng nghiên cứu, đầu tư đổi mới công nghệ

Trong khai thác và chế biến khoáng sản, hoạt động khoa học và công nghệ đã góp phần đẩy mạnh đổi mới công nghệ nâng cao năng suất, chất lượng, giảm giá thành...
Công ty Môi trường - TKV: Phát huy vai trò của doanh nghiệp trong công tác bảo vệ môi trường

Công ty Môi trường - TKV: Phát huy vai trò của doanh nghiệp trong công tác bảo vệ môi trường

Công ty Môi trường - TKV vừa báo cáo kết quả sản xuất kinh doanh trong năm 2023 và phương hướng mục tiêu, nhiệm vụ năm 2024.
Kon Tum: Làm rõ trách nhiệm về những bất cập trong xây dựng hạ tầng công nghiệp

Kon Tum: Làm rõ trách nhiệm về những bất cập trong xây dựng hạ tầng công nghiệp

UBND tỉnh Kon Tum đã chỉ đạo các sở, ngành liên quan khẩn trương làm rõ trách nhiệm về những tồn tại, bất cập tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp trên địa bàn.
Một doanh nghiệp thép được cấp chứng nhận ISO 14064-1:2018 về kiểm kê khí nhà kính

Một doanh nghiệp thép được cấp chứng nhận ISO 14064-1:2018 về kiểm kê khí nhà kính

Vừa qua Công ty CP Thép Hòa Phát Dung Quất đã được BSI cấp chứng nhận tiêu chuẩn ISO 14064-1:2018 về kiểm kê khí nhà kính cho các sản phẩm thép.
Cần phân cấp quản lý trong lĩnh vực địa chất, khoáng sản

Cần phân cấp quản lý trong lĩnh vực địa chất, khoáng sản

Chiều 19/2, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về dự án Luật Địa chất và Khoáng sản. Theo Phó Thủ tướng cần phân cấp quản lý lĩnh vực này.
Thủ tướng chỉ thị đảm bảo cung ứng điện, cung cấp than, khí cho sản xuất điện

Thủ tướng chỉ thị đảm bảo cung ứng điện, cung cấp than, khí cho sản xuất điện

Thủ tướng Chính phủ vừa ký ban hành Chỉ thị số 05/CT-TTg ngày 14/2/2024 về việc đảm bảo cung ứng điện, cung cấp than, khí cho sản xuất điện trong thời gian tới.
Nhiều giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý hóa chất

Nhiều giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý hóa chất

Là ngành công nghiệp quan trọng, có độ rủi ro cao trong sản xuất, kinh doanh, do vậy nâng cao hiệu quả công tác quản lý hóa chất là rất cần thiết.
Lai Châu tránh khai thác tuỳ tiện, xuất khẩu thô đất hiếm

Lai Châu tránh khai thác tuỳ tiện, xuất khẩu thô đất hiếm

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đề nghị Lai Châu tránh khai thác tuỳ tiện, xuất khẩu thô đất hiếm mà đầu tư bài bản, chiến lược cho khai thác chế biến sâu.
Thị trường ô tô trong nước có bùng nổ dịp cuối năm?

Thị trường ô tô trong nước có bùng nổ dịp cuối năm?

Những tháng đã qua của năm 2023 chứng kiến thị trường ô tô mang nhiều gam màu trầm, sức tiêu thụ sụt giảm so với cùng kỳ năm 2022.
Quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng: Tháo gỡ nhiều điểm chồng lấn

Quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng: Tháo gỡ nhiều điểm chồng lấn

Trong quy hoạch khoáng sản làm vật liệu mới công bố, Bộ Xây dựng nhấn mạnh đã giải quyết cơ bản những vướng mắc, chồng lấn trong các quy hoạch khác.
Bộ Xây dựng công bố quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng

Bộ Xây dựng công bố quy hoạch khoáng sản làm vật liệu xây dựng

Ngày 12/1, Bộ Xây dựng đã công bố Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản làm vật liệu xây dựng thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn 2050.
Lâm Đồng: THACO Trường Hải muốn đầu tư hơn 100.000 tỷ đồng để làm siêu dự án tổ hợp bô xít

Lâm Đồng: THACO Trường Hải muốn đầu tư hơn 100.000 tỷ đồng để làm siêu dự án tổ hợp bô xít

THACO đề xuất xây tổ hợp kinh tế tuần hoàn để khai thác chế biến bô xít, alumin và nông nghiệp gắn với du lịch sinh thái, với tổng vốn hơn 100.000 tỷ ở Lâm Đồng
Không để Việt Nam trở thành bãi rác công nghệ trong ngành khai khoáng

Không để Việt Nam trở thành bãi rác công nghệ trong ngành khai khoáng

Cần có yêu cầu rõ ràng về khoa học công nghệ trong khai thác khoáng sản; quy trách nhiệm đối với đơn vị quản lý cấp phép cho các dự án công nghệ lạc hậu.
Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam: Xác định 5 nhóm giải pháp cơ bản để hoàn thành thắng lợi kế hoạch năm 2024

Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam: Xác định 5 nhóm giải pháp cơ bản để hoàn thành thắng lợi kế hoạch năm 2024

Chiều ngày 4/1, Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam tổ chức Hội nghị tổng kết công tác năm 2023 và triển khai nhiệm vụ năm 2024.
Bài 1:  Giáo sư, Viện Sỹ Nguyễn Quốc Sỹ: Việt Nam và giấc mơ công nghiệp bán dẫn - gần hay xa?

Bài 1: Giáo sư, Viện Sỹ Nguyễn Quốc Sỹ: Việt Nam và giấc mơ công nghiệp bán dẫn - gần hay xa?

Với giá trị doanh thu khổng lồ, liệu Việt Nam có những lợi thế và khó khăn gì nếu tham gia vào chuỗi cung ứng của ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu?
Công bố Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản thời kỳ 2021 – 2030

Công bố Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản thời kỳ 2021 – 2030

Quy hoạch khoáng sản là cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác quản lý nhà nước về quy hoạch khoáng sản, mở ra không gian phát triển mới cho ngành bền vững hơn.
Sự cố hoá chất lớn và bài học kinh nghiệm với Việt Nam

Sự cố hoá chất lớn và bài học kinh nghiệm với Việt Nam

Có nhiều giải pháp, kinh nghiệm cho Việt Nam học hỏi trong ứng phó với sự cố hóa chất nhưng mấu chốt vẫn là nâng cao nhận thức và tuân thủ quy định về an toàn.
Lâm Đồng: Quy hoạch khoáng sản mở ra không gian phát triển mới

Lâm Đồng: Quy hoạch khoáng sản mở ra không gian phát triển mới

Ngày 22/12, tại Lâm Đồng, đã diễn ra Hội nghị công bố Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Nâng cao hơn nữa năng lực quốc gia ứng phó sự cố hoá chất

Nâng cao hơn nữa năng lực quốc gia ứng phó sự cố hoá chất

Với nguy cơ xảy ra sự cố lớn, có tác động trên phạm vi rộng Cục Hoá chất đề xuất nhiều giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa năng lực quốc gia ứng phó sự cố hoá chất.
Xem thêm
Mobile VerionPhiên bản di động